Hoe worden boeken gemaakt? [Stap voor stap in beeld gebracht]

In dit artikel leggen we je stap voor stap uit hoe het productieproces van boeken eruitziet. Altijd al nieuwgierig geweest naar hoe een boek geproduceerd wordt? Dan ben je hier aan het juiste adres. Niet alleen zijn wij echte boekenliefhebbers, we hebben ook nog eens overzichtelijk voor je in beeld gebracht hoe het productieproces van boeken er precies uitziet.

Het begint bij een idee

Zonder tekst geen boek en voor tekst heb je een idee nodig. Het ligt er natuurlijk maar net aan wat voor type boek het is: de tekst voor een roman komt anders tot stand dan een biografie of kookboek. Voor het boek kan worden uitgebracht, moet er natuurlijk eerst een verhaal worden geschreven. Dit gaat meestal niet in één keer. Nadat het verhaal in zijn geheel is uitgetypt, moet het uitgebreid geredigeerd worden: alle foutjes worden eruit gehaald.

Van manuscript naar compleet verhaal

Het woord manuscript betekent letterlijk “met de hand geschreven”. Deze term komt al uit de vroege middeleeuwen, toen mensen nog geen (digitale) typmachines hadden. Alles werd met de hand geschreven. Wist je dat monniken vaak hele dagen bezig waren met het overschrijven van teksten? Dat kost een hoop tijd, vandaar de term “monnikenwerk”. Het fijne van typen op de computer is dat je alles eindeloos kunt aanpassen totdat het is zoals je wilt.

Hoe ziet een boek eruit?

In de middeleeuwen, toen alle boeken met de hand geschreven waren, waren boeken erg kostbaar en duur. Tegenwoordig worden boeken geprint met honderden ofwel duizenden tegelijk. Iedereen heeft wel een stapel boeken in huis – jij ongetwijfeld ook. Een boek is natuurlijk een stapel papier die is samengebonden in een kaft. Op de voorkaft vind je de titel van het boek en op de achterkaft een beschrijving. De pagina’s in het boek zijn met tekst bedrukt.

Boeken worden gedrukt in een drukkerij

Een drukkerij is een bedrijfje dat zich specialiseert in het afdrukken van boeken. Hier vinden zogenaamde “typografische” werkzaamheden plaats. Voor het drukken van een boek wordt de drukpers gebruikt. Meestal vind je in een drukkerij meerdere drukpersen naast elkaar. De drukpers drukt inkt op het papier voor tekst en foto’s. Een meer-kleurenpers drukt af in kleur.

Ontdekking van de boekdrukkunst

Monniken in de middeleeuwen schreven boeken met de hand. Maar sinds halverwege de vijftiende eeuw ontstonden de eerste boekdrukkers – deze konden boeken afdrukken met een machine. Johannes Gutenberg leefde in Mainz en was rond 1450 de eerste die een boekpers had. In werkelijkheid waren er rond die tijd meerdere mensen bezig met het afdrukken van boeken. Wist je dat in delen van Azië de boekdrukkunst al eerder uitgevonden was?

Bij de boekdrukkerij binnen

Bij een boekdrukkerij staan meerdere machines opgesteld die samen als doel hebben om geschriften “te vermenigvuldigen”. Hiervoor wordt uiteraard de drukpers gebruikt. Een tekst wordt in oplage geproduceerd. Met het oplage wordt het aantal exemplaren dat per keer wordt afgedrukt bedoeld: de oplage kan bestaan uit 50 exemplaren, maar ook uit 10.000 exemplaren.

Afdrukken op papier

Wist je dat de pagina’s van een boek, zoals je dat voor je hebt liggen, niet één voor één apart worden afgedrukt? Grote machines drukken grote vellen tegelijk af. Die vellen bestaan uit meerdere pagina’s van het uiteindelijke boek. Op het vel worden de juiste tekst en plaatjes gedrukt.

Boek productie in de praktijk: het verhaal van Rian Visser

Het verhaal begint uiteraard in het hoofd van schrijver of schrijfster. Een verhaal begint als idee en wordt langzaam uitgewerkt. Vervolgens is het tijd om je verhaal op papier te zetten en verder uit te werken. Dit kan op papier of op de computer. Op de computer is het makkelijkst, want dan kan je de woorden gemakkelijk opnieuw typen en hele stukken tekst schrappen. Kinderboekenschrijfster Rian Visser begint altijd op kladblok en gaat dan verder op de computer.

Het manuscript is klaar: wat nu?

Als het manuscript eenmaal af is, is het tijd om deze naar de uitgever te sturen. Vaak zal de uitgever nog enkele op- of aanmerkingen hebben, waarna de tekst nog één of meerdere keren wat wordt aangepast. Als schrijver en uitgever allebei helemaal tevreden zijn, wordt het boek uitgegeven. Natuurlijk wordt niet elk verhaal dat geschreven wordt door een uitgever uitgegeven. De meeste verhalen worden zelfs helemaal nooit uitgegeven door een uitgever.

De productie van een boek

De inhoud van het manuscript en het boek zijn hetzelfde, maar een manuscript is niet hetzelfde als een boek. “Boek” is de vorm waarin het verhaal gegoten is: verdeeld over meerdere pagina’s, die in een kaft zijn ingebonden. De vorm bepaalt dat het verhaal een boek is. Kinderboeken zoals die van Rian Visser krijgen tekeningen. Deze worden door een professionele tekenaar – een illustrator – gemaakt. Volwassen boeken hebben meestal geen tekeningen.

Op de computer het boek in elkaar zetten

Een grafisch ontwerper zet op de computer het boek in elkaar. Dat betekent dat de tekst over verschillende boekpagina’s wordt verdeeld, er paginanummers en soms afbeeldingen worden toegevoegd en dat er een kaft wordt ontworpen die om de losse boekpagina’s heen gaat.

Dan is het tijd voor proeven en correcties

Als het eerste ontwerp van het boek af is, gaan alle betrokken – schrijver, designer, maar ook de uitgever – er nog een keer naar kijken om te bepalen of alles goed en naar wens is. Zo wordt er gekeken of er nog fouten in de tekst staan, of tekeningen bij de tekst aansluiten, of de pagina indeling goed is en of het kaftontwerp goed is. Na een paar laatste verbeteringen, zal het boek worden goedgekeurd en kan het naar de drukkerij, waar de eerste druk wordt gemaakt.

Reclame maken voor het boek

Als er geen reclame wordt gemaakt voor een boek, weet niemand dat het bestaat en zal het ook niet veel verkocht worden. Het boek komt bijvoorbeeld in een aanbiedingsbrochure te staan. Verder zal er contact worden opgenomen met boekenwinkels en met tijdschriften en kranten.

Bestanden bij de drukker

Als een boek bij de drukker wordt afgedrukt, kan het goed zijn dat meerdere kleuren drukinkt over elkaar worden gedrukt. Het werkt anders dan met het mengen van verf: in plaats van de kleuren door elkaar te husselen, druk je ze over elkaar. Druk je blauw op rood, dan krijg je paars. Zoals gezegd worden er voor de binnenpagina’s van het boek grote vellen gebruikt. Als je het grote blad vouwt, komen alle pagina’s op de goede volgorde te liggen.

Bind- en snijdwerk

Nadat de grote vellen zijn afgedrukt, is het tijd voor het bind- en snijwerk. Als je een boek openslaat, zul je zien dat er verschillende bundeltjes papier bij elkaar zijn gebonden in het boek. Eén zo’n bundeltje heet een katern. Een boek bestaat altijd uit meerdere katernen. De Na het bindwerk vindt het snijwerk plaats. De snijmachine zorgt ervoor dat de randen van de katernen worden weggesneden. Het resultaat? Je hebt nu een “boekblok”: een boek zonder zijn kaft.

Afdrukken van de kaft

De kaft of omslag wordt eerst gedrukt op dun papier en vervolgens op drie verschillende stukken karton geplakt: dit zijn de voorkant, de rug en de achterkant. Als je goed kijkt, zie je naast de rug altijd een beweegbaar stukje. Dit heeft de naam “Kneep”. Zonder kneep is het niet mogelijk om het boek helemaal open te slaan en er makkelijk in te bladeren. Het dun papier wordt nu netjes om het karton gevouwen, waarna er aan de binnenkant een blad tegenkomt.

Verschillende oplagen

Ziezo: je hebt nu een boek in handen. Er wordt nooit maar één exemplaar per keer gedrukt, want dat is veel te duur. De oplage bestaat altijd uit meerdere exemplaren. Sommige boeken hebben maar één oplage, maar als een boek heel populair is en alle boeken van de eerste oplage verkocht worden, komt er een tweede, of zelfs een derde en een vierde druk. De boeken die zijn afgedrukt worden verkocht in de boekenwinkel of komen in de bibliotheek te leggen.

Vergeet het Centraal Boekhuis niet

Het Centraal Boekhuis wordt afgekort tot CB. Dit is een enorm pakhuis dat helemaal vol boeken ligt. Het is niet zomaar een pakhuis met boeken, maar een pakhuis waar je alle boeken vindt die in Nederland te koop worden aangeboden: een soort super volledige bibliotheek.

Klokhuis: productie van Bibliotheek boeken

Bibliotheekboeken zien er altijd net iets anders uit dan boeken in een boekwinkel. In de boekwinkel wordt het boek door iemand gekocht en vervolgens thuis bewaard. Maar in de bibliotheek wordt het boek telkens gelezen en weer teruggebracht. Het gevolg? Het boek raakt veel sneller beschadigd. Daarom zijn boeken voor de bibliotheek altijd extra verstevigd.

De omslag eraf halen

Voor de boeken klaar zijn om in de bibliotheek te liggen, wordt de omslag er eerst vanaf gehaald. Dit gebeurt heel precies. De lijm wordt er vanaf gehaald, waarna het boek wordt schoongemaakt. Wat je overhoudt is het boekblok (het boek zonder de kaft). Er wordt een extra bladzijde om het boekblok aangebracht om het bibliotheekboek te verstevigen. Dit is het “schutblad”. De rug wordt met een gipslaagje verstevigd en moet vervolgens 24 uur drogen.

De omslag wordt gescand

Na het drogen, wordt de omslag gescand en wordt er een plastic laagje op aangebracht. Dit extra laagje wordt weer met karton verstevigd. Het gevolg: het bibliotheekboek kan wel tien keer langer meegaan dan een boek met een ‘gewone’ kaft. Natuurlijk krijgt elk boek in de bibliotheek ook een speciale chip. Met die chip wordt de uitleenadministratie bijgehouden.

Eigen verhaal schrijven en boek uitbrengen?

Wil je zelf een verhaal als boek uitgeven? Dan heb je of heel veel geluk nodig dat een boekuitgever dat voor jou wil doen, of je doet het in eigen beheer. Je vergroot je kansen door te letten op:

• Wie je doelgroep is en wat je doelgroep graag wil lezen
• Door te werken vanuit de grote lijnen (het plot) en daarna pas specifiek naar details te kijken – zo voorkom je dat je verhaal geen kop of staart heeft
• Je personages tot in detail uit te werken en ervoor te zorgen dat ze zich in het verhaal ontwikkelingen – hoe verandert het verhaal wie ze zijn? Welke conflicten maken ze mee? Wat leren ze hiervan?
• Ook belangrijk: maak voor jezelf een schrijfplanning en wijk hier niet teveel van af. Schrijven is 10% inspiratie en 90% discipline – het gaat niet vanzelf en het is niet altijd leuk.

Productie van boeken: YouTube video uitleg

• Het Klokhuis vertelt je hoe boeken worden ingebonden:

• Ontdek deze oude video uit 1994 van Willem Wever over de productie van boeken:

• Ontdek het verhaal van een boek bij de drukker:

Gebruikte bronnen over boekproductie

• https://www.rianvisser.nl/downloads/HoeWordtEenBoekGemaakt.pdf
• https://www.zapp.nl/programmas/het-klokhuis/gemist/WO_NTR_16405204.

Veel ontdekplezier!